In het kort:
> Streekziekenhuis Koningin Beatrix (SKB) benadert duurzaamheid op een programmatische manier, waarbij ook de buitenruimte een cruciale rol speelt in de zorg die het ziekenhuis verleent.
> Door voldoende groen op het terrein aan te leggen en activiteiten te organiseren werkt het ziekenhuis aan gezondheidsbevordering en ziektepreventie. Uit de NL Omgevingsscan blijkt dat het terrein goed scoort op de 3-30-300 regel, met zicht op groen vanuit bijna elke ziekenhuiskamer.
> Het SKB bracht klimaatrisico’s in kaart en ondertekende in 2023 de Green Deal Duurzame Zorg 3.0, die wordt ondersteund door de NL Omgevingsscan en de Milieuthermometer Zorg, waarmee het SKB in 2023 zilver behaalde en in 2028 goud ambieert.
Duurzaamheid in de zorg
Het Streekziekenhuis Koningin Beatrix is gelegen in Winterswijk. Deze Gelderse plaats kent een bosrijk buitengebied. Het ziekenhuis ligt aan de rand van de bebouwde kom en heeft daarmee een mooie ligging op kleine afstand van een omvangrijke groene omgeving.
Wie denkt aan duurzaamheid in de zorg, denkt misschien niet direct aan de buitenruimte. Prangende duurzaamheidsvraagstukken voor de zorg zijn bijvoorbeeld verontreiniging door milieubelastende medicijnen en het terugdringen van de CO2-voetafdruk. Toch blijkt het ook in de zorgsector noodzakelijk om integraal naar duurzaamheid te kijken. Jan-Willem Berends, clustermanager Facilitair en techniek en duurzaamheidscoördinator bij het SKB, beaamt dit. Hij geeft aan dat vroeger in de zorgsector nog wel eens fragmentarisch naar duurzaamheid werd gekeken, maar bij het SKB hanteert men tegenwoordig een programmatische aanpak van duurzaamheid: “Dat betekent dat het buitenterrein net zo goed onderdeel is van duurzame zorg”.
Groene gezonde leefomgeving
Kwaliteit van zorg hangt samen met duurzame keuzes: een groene leefomgeving heeft positieve effecten op het welzijn. Daarom wordt bij het verduurzamen van zorgterreinen vaak gestuurd op gezondheidsbevordering, of het stimuleren van een gezonde leefstijl. Denk aan het bevorderen van de fysieke en mentale gezondheid van patiënten, cliënten en zorgpersoneel. Dit kan door rondom de zorgterreinen de aanwezigheid van voldoende groen te realiseren, zodat bezoekers en personeel altijd zicht hebben op groen, in het groen kunnen zijn en in het groen kunnen bewegen.
Met behulp van de NL Omgevingsscan is een nulmeting gedaan van het SKB-terrein. Deze scan, op basis van nauwkeurige (geo)data, helpt om de aandachtspunten voor de verduurzaming van de buitenruimte in kaart te brengen. De groene omgeving waarin het SKB gelegen is, wordt ook gereflecteerd in de uitkomsten van de scan; zo scoort het terrein bijvoorbeeld goed op de 3-30-300 regel. Vanuit vrijwel elke ziekenhuiskamer hebben patiënten en bezoekers zicht op groen. Het SKB geeft verder invulling aan groenbeleving door een vitaliteitsmaand voor personeel, waarin tijd besteden in het groen wordt gestimuleerd. Ook is het ziekenhuis bezig met het stimuleren van meer beweging onder patiënten, bijvoorbeeld door routes te bedenken die uitnodigen tot bewegen in het groen.
“We wilden kunnen aantonen: dit zijn onze risico’s, deze score halen we op deze indicatoren, en waar nodig nemen we maatregelen”
– Jan-Willem Berends, clustermanager Facilitair en techniek en duurzaamheidscoördinator
Klimaatrisico’s
Naast de gezonde leefomgeving speelt ook het thema klimaat een belangrijke rol bij het verduurzamen van zorgterreinen. De bereikbaarheid is in het bijzonder voor ziekenhuizen een aandachtspunt wanneer er veel regen valt of rivieren buiten de oevers treden. Hulpdiensten kunnen namelijk niet meer rijden wanneer de waterhoogte 30 cm overschrijdt.
Voor het Streekziekenhuis Koningin Beatrix zijn de klimaatrisico’s voor het terrein in kaart gebracht. Hiervoor is het Framework for Climate Adaptive Buildings gebruikt. Daarnaast is een deep dive gedaan op mogelijk wateroverlastproblematiek met het model van NL Greenlabel. De data tonen aan welke plekken kwetsbaar kunnen zijn bij hevige neerslag. Dit heeft de organisatie extra inzichten opgeleverd, waardoor bij toekomstige ontwikkelingen slimmer ingespeeld kan worden op de specifieke klimaatrisico’s van het terrein.
Green Deal Duurzame Zorg
Sinds het Rijk in 2011 begon met de Green Deal aanpak hebben tal van groene initiatieven de ruimte gekregen om te groeien. Rijk, andere overheden, maatschappelijke organisaties, kennisinstellingen en bedrijven werken in deze Green Deals samen aan het versnellen van de transitie naar een duurzame samenleving. De Green Deal aanpak geeft aandacht aan en stelt middelen beschikbaar voor het integraal verduurzamen van de samenleving – in elke sector liggen opgaven op dit vlak. De urgentie van verduurzaming wordt ook gevoeld door partijen in de zorgsector, die samen met het Rijk een Green Deal Duurzame Zorg hebben opgezet.
Op het moment werken partijen aan de Green Deal Duurzame Zorg 3.0. Waar de eerdere versies van deze deal vooral een signaalfunctie hadden en bewustwording probeerden te creëren, draait de 3.0 versie van de Green Deal Duurzame Zorg om het doen; het delen van best practices en het samenwerken aan échte veranderingen.
Het Streekziekenhuis Koningin Beatrix ondertekende de Green Deal Duurzame Zorg 3.0 al in 2023. De organisatie wil vanuit haar maatschappelijke verantwoordelijkheid bijdragen aan onder andere een gezondere leef- en werkomgeving. Nico Wissing, mede-oprichter van NL Greenlabel, ondertekende recent eveneens de Green Deal Duurzame Zorg 3.0, op de WorkPlace Xperience 2025.
De leefomgeving krijgt een belangrijke rol in de Green Deal Duurzame Zorg 3.0: onder het thema gezondheidsbevordering wordt als actie gedefinieerd om nieuwe kennis en ervaring over een gezondheid bevorderende leef- en werkomgeving in en rondom zorglocaties toe te passen. Ook het bevorderen van de fysieke en mentale gezondheid van de bevolking, patiënten/cliënten en medewerkers is in dit kader van belang.
De NL Omgevingsscan helpt om de gezondheid bevorderende leef- en werkomgeving in kaart te brengen op zorglocaties. Bijvoorbeeld met de eerdere genoemde 3-30-300 regel, maar ook met data op geluidsoverlast en luchtkwaliteit. Daarnaast wordt met de omgevingsscan ook inzicht verkregen in ruimte voor duurzaam verkeer, en beschikbaarheid van koele- en schaduwplekken.
Milieuthermometer Zorg
De uitkomsten van de NL Omgevingsscan kunnen ook gebruikt worden om te rapporteren op duurzaamheid van zorgterreinen. Zo gebruikt het SKB de resultaten van de scan als bewijslast voor de Milieuthermometer Zorg. Dit instrument helpt zorgorganisaties om concreet te werken aan duurzaamheid en betere keuzes te maken als het gaat om milieu. De Milieuthermometer Zorg kent drie niveaus: brons, zilver en goud. In 2023 heeft het SKB de Milieuthermometer Zilver behaald, de ambitie is om in 2028 goud te halen. Jan-Willem Berends geeft aan dat de resultaten uit de NL Omgevingsscan voor hem belangrijke bewijslast zijn voor de audits die plaatsvinden in het kader van de Milieuthermometer: “We wilden een scan van de buitenruimte hebben. We wilden kunnen aantonen: dit zijn onze risico’s, deze score halen we op deze indicatoren, en waar nodig nemen we maatregelen. Zo kan ik ook aantoonbaar maken wat we doen op het gebied van duurzaamheid.”
NL Greenlabel en Streekziekenhuis Koningin Beatrix blijven ook in de toekomst samenwerken: het SKB-terrein gaat jaarlijks gemonitord worden met behulp van de NL Omgevingsscan. Op deze manier wordt een goed beeld verkregen van de veranderingen in de tijd, zowel door nieuwe ontwikkelingen rondom het beheer en de inrichting van het ziekenhuisterrein als door nieuwe ontwikkelingen als gevolg van het veranderende klimaat. Hierdoor kan het ziekenhuis haar beleid tijdig afstemmen op nieuwe scenario’s en invulling blijven geven aan de doelen die zijn gesteld in de Green Deal Duurzame Zorg 3.0.
Wil je ook middels data invulling geven aan de Green Deal Duurzame Zorg 3.0? Of heb je hulp nodig met verduurzamen en toekomstbestendig maken van zorgterreinen?